Η μεγαλύτερη απειλή για το παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα
Του Θεόδωρου Σεμερτζίδη
Από τις αρχές του έτους οι μετοχές των τραπεζών καταγράφουν πτώση λόγω των ανησυχιών των επενδυτών που δημιουργεί η πτώση της τιμής του πετρελαίου. Κι αυτό γιατί οι χαμηλές τιμές πετρελαίου οδηγούν σε μείωση του περιθωρίου κέρδους των εταιρειών ενέργειας, με αποτέλεσμα να κάνει δυσχερέστερη την αποπληρωμή των δανείων τους προς τις τράπεζες.
Με την σειρά τους οι τράπεζες θα πρέπει να προβούν σε νέες προβλέψεις των επισφαλειών τους, δημιουργώντας έτσι ένα funding gap (κενό κεφαλαίων) το οποίο θα πρέπει ή να το καλύψουν οι ίδιες (όπως γίνεται μέχρι στιγμής) ή στην απευκταία περίπτωση να το δανειστούν από τις κεντρικές τράπεζες.
Είναι όμως τα πράγματα έτσι; Δηλαδή είναι τόσα πολλά τα δάνεια προς τον κλάδο ενέργειας ώστε να οδηγηθούν οι επισφάλειες των τραπεζών στα ύψη με συνέπεια να απειλείται η βιωσιμότητα τους ή υπάρχει κάτι άλλο το οποίο τρομάζει τράπεζες, αγορές και κυβερνήσεις;
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.
Η αιτία του κραχ του 1929 στις ΗΠΑ ήταν ότι οι τράπεζες έγιναν περισσότερο άπληστες από όσο μπορούσαν, αγοράζοντας χρεόγραφα με σκοπό να τα πουλήσουν σε υψηλότερες τιμές κερδίζοντας από την διαφορά της τιμής. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την δημιουργία φούσκας, η οποία πέραν του ότι παρέσυρε στην καταστροφή εταιρείες και επενδυτές, βύθισε και την αμερικανική οικονομία σε ύφεση.
Το 1933 ο νόμος Glass-Steagall Banking Act ξεχώριζε την λειτουργία των τραπεζών σε εμπορικές και επενδυτικές, δίνοντας την δυνατότητα στις ίδιες τις τράπεζες να επιλέξουν σε ποια κατηγορία επιθυμούσαν να υπαχθούν. Ο συγκεκριμένος νόμος εφαρμόστηκε για περίπου 60 χρόνια, χωρίς να δημιουργηθεί κατά το διάστημα αυτό κάποιο πρόβλημα από την λειτουργία των τραπεζών. Το 1999 και υπό προεδρίας Bill Clinton ο νόμος Glass-Steagall έπαψε να ισχύει, από τον νόμο Gramm-Leach-Bliley.
Φυσικά η κατάργηση του νόμου που έθετε σε περιορισμό τις αρμοδιότητες των τραπεζών έγινε με πίεση των τραπεζικών lobbies, υποστηρίζοντας πως ο νόμος ίσχυε κατά την περίοδο της μεγάλης ύφεσης και πως ήταν καιρός να αρθούν ορισμένοι περιορισμοί γι’ αυτές.
Έκτοτε σταδιακά άρχισε να λειτουργεί ένα σκιώδες τραπεζικό σύστημα, το οποίο δεν υπόκειται σε κανονισμούς και εποπτεία, όπως αυτήν της FDIC (Federal Deposit Insurance Corporation). Χαρακτηριστικότερες εταιρείες του σκιώδους τραπεζικού συστήματος αποτελούσαν η Bear Sterns και η Lehman Brothers, οι οποίες ήταν μη εμπορικές τράπεζες και που όλοι θυμόμαστε τις αλυσιδωτές αντιδράσεις που δημιούργησε η χρεοκοπία τους.
Για πιο λόγο όμως το σκιώδες τραπεζικό σύστημα να απειλεί τον τραπεζικό κλάδο; Ας μην ξεχνάμε πως αρκετές από τις εμπορικές τράπεζες συνδέονται είτε άμεσα είτε έμμεσα με εταιρείες που ανήκουν στο σκιώδες τραπεζικό σύστημα.
Ουσιαστικά οι εταιρείες του μη ελεγχόμενου χρηματοοικονομικού χώρου παρέχουν κυρίως χρηματοδότηση σε εταιρείες οι οποίες δεν μπορούν να χρηματοδοτηθούν από το τραπεζικό σύστημα, κι έτσι αυτές αναλαμβάνουν την χρηματοδότηση (κι όχι μόνο) με ένα επιτόκιο γύρω στο 4%. Να σημειώσουμε εδώ πως για την περίοδο 2012-2013 για τις ελληνικές επιχειρήσεις το επιτόκιο από εταιρείες του σκιώδους τραπεζικού συστήματος κυμαινόταν μεταξύ του 6%-8%.
Ο συγκεκριμένος κλάδος γνώρισε ιδιαίτερη άνθιση μετά το 2008, όταν η στρόφιγγα του δανεισμού άρχισε σιγά-σιγά να κλείνει, παρά το ότι οι κεντρικές τράπεζες προέβησαν σε ένα πακτωλό φθηνού χρήματος προς το τραπεζικό σύστημα με σκοπό την στήριξη της πραγματικής οικονομίας.
Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση της FSB (Financial Stability Board) για το 2014 σχετικά με το σκιώδες τραπεζικό σύστημα, οι ΗΠΑ βρίσκονται στην πρώτη θέση με το ενεργητικό (assets) του σκιώδους τραπεζικού συστήματος να αγγίζει τα $14 τρισ., το οποίο αποτελεί πάνω από το 1/3 των παγκόσμιων περιουσιακών στοιχείων του συγκεκριμένου τομέα και το οποίο αντιστοιχεί στο 80% του αμερικανικού ΑΕΠ.
Επίσης πάνω από το 80% του συγκεκριμένου κλάδου δραστηριοποιείται στην Βόρειο Αμερική, την Ασία και την Βόριο Ευρώπη.
Χαρακτηριστικός είναι ο παρακάτω πίνακας στον οποίο αναφέρεται το ενεργητικό των τραπεζών, των άλλων μεσαζόντων του χρηματοοικονομικού κλάδου και του σκιώδους τραπεζικού συστήματος, καθώς και η αύξηση αυτών τις περιόδους 2014 και 2011-2014.
Ακόμη πιο εντυπωσιακά είναι τα στοιχεία που δίνει η FSB για τις 26 χώρες στις οποίες βασίστηκε η συγκεκριμένη έκθεση και, σύμφωνα με την οποία, το σκιώδες τραπεζικό σύστημα αποτελεί κίνδυνο $36 τρισ. (όσο είναι δηλαδή το ενεργητικό του συγκεκριμένου κλάδου) – και για να έχουμε ένα μέτρο σύγκρισης αυτό αποτελεί το 59% του ΑΕΠ των 26 χωρών που έλαβαν μέρος για την σύνταξη της συγκεκριμένης έκθεσης και το 12% του ενεργητικού του χρηματοοικονομικού συστήματος.
Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό από τα παραπάνω, το σκιώδες τραπεζικό σύστημα αποτελεί ίσως την μεγαλύτερη απειλή για τον χρηματοοικονομικό κλάδο. Κι αυτό διότι ο συγκεκριμένος κλάδος διαθέτει ένα ενεργητικό $36 τρισ., το οποίο είναι αρκετά δύσκολο να εντοπιστεί το που είναι τοποθετημένο, καθώς και το ρίσκο των τοποθετήσεων αυτών.
Εάν αρχίσουν να χρεοκοπούν τράπεζες του σκιώδους τραπεζικού συστήματος, τότε ίσως το 2008 να αποτελέσει σταγόνα στον ωκεανό για την παγκόσμια οικονομία…